ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ MAKEDONISCHE FAHRTEN /
ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣΤΟΥ ADOLF HERMANN STRUCK (1898-1903)
(Βιβλιοθηκάριος στην Αυτοκρατορική Γερμανική Βιβλιοθήκη του
Αρχαιολογικού Ινστιτούτου των Αθηνών)
SARAJEVO 1908
γ’ μερος
Πανηγύρι προς τιμή του Πολιούχου.
Η παράδοση αναφέρει το σημαντικό ρόλο που έπαιξε η Εκκλησία
των Αγίων Πέτρου και Παύλου, που μετατράπηκε σε τζαμί, στο Unkiar
Dschamissi, κατά την άλωση της πόλης από τους Τούρκους .
Ένας μεγάλος αριθμός Χριστιανών μαζί με το Μητροπολίτη βρήκαν
καταφύγιο σ’ αυτήν την Εκκλησία , γρήγορα όμως διαφάνηκε ότι θα
ακολουθήσει μεγάλη σφαγή μετά που οι Τούρκοι κατόρθωσαν να
παραβιάσουν τις πόρτες της Εκκλησίας . Όμως την τελευταία στιγμή
κατόρθωσε ο Μητροπολίτης να στρέψει τη μεγάλη οργή των Τούρκων
επάνω του και να σώσει τους πιστούς που είχαν εγκλεισθεί μαζί του.
Τότε και η Παναγία άπλωσε προστατευτικά τα χέρια της πάνω από τη
θεοσεβούμενη πόλη, σβήνοντας τους φλεγόμενους πυρσούς που είχαν
εκσφενδονίσει οι Τούρκοι σε πάρα πολλά σπίτια για να την κάψουν
ολοσχερώς. Ακόμη και ο Άγιος Αντώνιος ενήργησε προστατευτικά .
Μπροστά από την Εκκλησία σταμάτησαν οι μαινόμενοι Τούρκοι, λες και
μία αόρατη δύναμη τους έκανε να χάσουν πλήρως τις αισθήσεις τους .
Η προδοσία της Καραφέριας
Το μέρος που οι Τούρκοι κατόρθωσαν να εισβάλουν στη Βέροια
ονομάστηκε από τους κατακτητές Jolä Geldi. Η προδοσία της
Καραφέριας αποδίδεται σε κάποιον Χατζηκατβία (Hadschi Dekatios). Το
νεκρό σώμα του που δεν έλιωσε ακόμα πρέπει να βρίσκεται θαμμένο
βαθειά στα υπόγεια της Εκκλησία του Σωτήρος Χριστού.
Στην Καραφέρια εκτός της γιορτής του Πολιούχου που ήδη
περιγράψαμε γίνεται και μια άλλη εμποροπανήγυρις από 1 ως 3
Αυγούστου. Πασίγνωστες είναι οι πετσέτες που παράγονται εδώ για τα
χέρια και για το λουτρό, τα πεστεμάλια και μακραμά .( Peschtemäl und
Makramä ), τα οπoία κατεξοχήν χρησιμοποιούσαν οι Μωαμεθανοί στα
σπίτια τους (Το μακραμέ (macramé) είναι μια μορφή 
κλωστοϋφαντουργίας, στην οποία δεν υφαίνουμε ή πλέκουμε, αλλά
χρησιμοποιούμε κόμπους για να δημιουργήσουμε ένα σταθερό κομμάτι
υφάσματος. με διάφορα σχέδια ). Όμως η παραγωγή αυτών των
προϊόντων υποχώρησε αισθητά κατά τον τελευταίο καιρό, λόγω της
μαζικής εισαγωγής παρομοίων προϊόντων από την Ευρώπη. Όμως
ολοένα και περισσότερο αυξάνεται η παραγωγή από μάλλινα
σκεπάσματα (Βελέντζες ) και μάλλινες κάλτσες (σκουφούνια).
Το τελευταίο καιρό έχουν κατασκευαστεί δύο μηχανοκίνητα
υφαντουργεία .
Στα ψηλότερα μέρη, συναντά κανείς τα σπουδαία
μπατάνια των οποίων η ενέργεια που κινεί τα τεράστια ξύλινα σφυριά
εμπρός και πίσω, προέχεται από τούς μεγάλους ξύλινους τροχούς που
είναι εξοπλισμένοι με φτερωτές και περιστρέφονται με τη δύναμη του
νερού. Κάπου εκεί πλησίον υπάρχουν μερικά βαφεία και βυρσοδεψεία.
Δεν είναι άνευ σημασίας τα υπάρχοντα σχοινοποιεία . Το ενδιαφέρον
στην καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα εμφανίστηκε πρόσφατα. Αξίζει
να αναφέρουμε τους νεροκίνητους 4 αλευρόμυλους και τους 2
σουσαμόμυλους .Η γεωργική παραγωγή αποτελείται από σιτηρά,
λαχανικά , φρούτα και καπνό πολύ καλής ποιότητας, ρύζι, βαμβάκι και
όπιο. Η κτηνοτροφία έρχεται σε δεύτερη μοίρα , τον τελευταίο χρόνο
υπήρχε όμως εξαγωγή χοίρων.
Οι μύθοι
Η πόλης με το σημερινό όνομα Βέροια στα ελληνικά, Ber στα
σλάβικα , Καραφέρια στα τούρκικα κατοικείται από πολύ παλαιά και το
παλαιό της όνομα Βέροια ή Βέρροια είναι Θρακικής προέλευσης. Όπως
και η πόλη, έτσι και η οροσειρά του Βερμίου, όπου στις πλαγιές του
κείτεται η Βέροια, διατήρησε το αρχαίο του όνομα Βέρμιον . Τόσο για
την πόλη όσο και για το βουνό υπάρχουν άφθονοι θρύλοι. Στους
πρόποδες του βρίσκονταν οι κήποι του Μίδα , εκεί εύρισκε κανείς τα
άγρια τριαντάφυλλα με τα εξήντα φύλλα που με την ευωδία τους
ξεπερνούσαν όλα τα άλλα τριαντάφυλλα, Σ’ αυτούς τους κήπους έγινε η
σύλληψη του Σειληνού. Η καλλιέργεια των ρόδων στο Βέρμιο έχει
σχεδόν ολοκληρωτικά σταματήσει, αλλά σύμφωνα με μία παλαιά
παροιμία οι Τούρκοι τρία πράγματα αγαπούν περισσότερο : τα
δαμάσκηνα από την Σερβία, το μέλι του Υμηττού και τα τριαντάφυλλα
της Καραφέριας.
Vgl. Beanjour, Tablcau du commerce de la Grece I 67; Cousinery, Yoyage
dans la Macedoine I »V.»: Leake,.Travels in Northern Greece III 291.
s) Kara μαύρο schwarz, dunkel. Η Πόλης της Βέροιας πήρε το όνομα αυτό λόγω των πολλών δένδρων
που την περικλείουν Die Stadt wurde wegen der dichten Baumnmhuellung
so genannt.
*) Vgl. W. Tomaschek. Die alten Thraker II ‘2 5« f.
<) Strabo VII frg. 25 f., Ptolemaeos.
Herodot Viii 138, Strabo XIV 28
Η ίδρυση της πόλης
Η ίδρυση της πόλης αποδίδεται στον Φέρωνα ( στη μακεδονική
διάλεκτο Βέρων). Κατά την εκδοχή της μακεδονικής μυθολογίας, η πόλη
κτίστηκε από το βασιλιά Βέρητα, ο οποίος της έδωσε το όνομα της μιας
από τις κόρες του. Τα ονόματα των γόνων του βασιλιά ήταν
Bέροια, Μίεζα , Όλγανος και Ορέστης. Για πρώτη φορά η Βέροια
αναφέρεται στη ιστορία το έτος 432 π.Χ. Κατά τον Θουκυδίδη,
επιτέθηκε στην πόλη ο Αθηναίος στρατάρχης Καλλίας, κατά τη διάρκεια
της εκστρατείας του, από την Πύδνα στην Ποτίδαια. Τα στρατεύματα και
ο στόλος του υποχώρησαν τελικά χωρίς επιτυχία. Η πληροφορία αυτή
έδωσε αφορμή άσκησης κριτικής, που επί πλέον οδήγησε στη υπόθεση
ότι δεν εννοούσαν τη Βέροια μας αλλά τη Βέροια που βρισκόταν στη
δυτική ακτή της Χαλκιδικής. Εγώ ( ο A.Struck) σε κάποια άλλη
αναφορά, μαζί με τον M. Duncker, συνηγορώ υπέρ της ορθότητας της
παραδοσιακής αφήγησης.
Σε κάποιο τιμητικό διάταγμα που βρέθηκε στην Ακρόπολη των
Αθηνών και αφορά τα τέλη του 4ο αιώνα π.Χ., σε μία αφιέρωση ,
μνημονεύεται η Βέροια για πρώτη φορά. Το καλοκαίρι του 288 π.Χ.
γράφτηκε για σύντομο χρονικό διάστημα η ιστορία ολόκληρης της
Μακεδονίας. Ο βασιλιάς Πύρρος κατέκτησε την πόλη και από εδώ
ορμώμενος απέσπασε από το βασιλέα Δημήτριο τα προς δυσμάς
ευρισκόμενα μακεδονικά εδάφη. Όταν ο Πύρρος εμφανίσθηκε μπροστά
στα τείχη της Βέροιας, οι κάτοικοι της πόλης κατάφεραν να
δημιουργήσουν στο μακεδονικό στράτευμα ευνοϊκό κλίμα υπέρ του
βασιλιά Πύρρου. Ο Δημήτριος αναγκάστηκε να δραπετεύσει και ο
Ηπειρώτης αναγορεύθηκα σε βασιλέα. Όμως σε πολύ μικρό χρονικό
διάστημα εμφανίσθηκε ο Λυσίμαχος από τη Θράκη και απαίτησε και
αυτός ένα τμήμα από την εύκολη λεία. Ο Πύρρος επειδή δεν
πολυεμπιστευόταν τους Μακεδόνες, του παραχώρησε από την
κατακτημένη χώρα τα προς την ανατολή ευρισκόμενα εδάφη. Δεν μπορεί
κανείς να ισχυρισθεί ότι η Βέροια υπήρξε ιδιαίτερα πιστή στους κατά
καιρούς εξουσιάζοντες την πόλη . Μετά τη μάχη της Πύδνας (168 π.Χ.)
υποτάχθηκε η πόλης στους Ρωμαίους με τη βοήθεια κάποιων αυλικών
του ηττηθέντος Περσέα.
Vgl. P. Kretschmer, Einleitung in die Geschichte der Griechischen
Sprache 287 f.; O. Hoffmann, Die Makedonen, ihre Sprache und ihr Volkstum
Stephan. Byz. u. Beroia und Mieza.
G. Grote, Geschichte Griechenland« III 367 ff.
Geschichte des Altertums IX 355. Vgl. Oberhummer, Pauly-Wissowas
Realenzyklopadic u. Beroia n. 2.
I. G. II. 5, 296 i; A. Wilhelm Hermes XXIV 326 f.
Plutarch, Pyrrhos 11 f. und Demetrios 44. Vgl. B Niese, Geschichte der
Griechischen und makedonischer Staaten I375 f.
Η Βέροια κυρίως έδρα του Πομπηίου
Κατά τη διάλυση του μακεδονικού κράτους, η Βέροια εντάχθηκε στην
Τρίτη Μακεδονία (Liv. 45,30,5 “Macedonia Tertia”) με πρωτεύουσα την
Πέλλα. Ο Livius κατά την εποχή αυτή την αποκαλεί ‘‘Νοbilis Urbs’’.
Επίσης, ο Ψευδο Σκύμνος (Ανώνυμος, εκ Σκύμνου της Χίου ως
φέρεται , κατά τον 1ο πΧ. αιώνα γεωγράφος, ο μεν τίτλος του έργου του
είναι η ΄΄Περιήγησις΄΄), αναφέρεται με εξαιρετική ιδιαιτερότητα στη
Βέροια και στην Πέλλα οι οποίες διακρίνονται ανάμεσα στις
μακεδονικές πόλεις . Το καλοκαίρι του 49 π.Χ. υπήρξε η Βέροια η
κυρίως έδρα του Πομπηίου, όπου αυτός ο ίδιος ανέλαβε την εκπαίδευση
των στρατευμάτων του στον επικείμενο αποφασιστικό πόλεμο με τον
Καίσαρα. Αργά το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς όμως προώθησε μέσω
της Εγνατίας οδού το στράτευμά του στις Αδριατικές ακτές με έδρα το
Δυρράχιο .
Οχυρωμένη πόλη εκτός πορείας
Με αυτή την παλαιά οδό, δηλαδή την Εγνατία , που οι
Ρωμαίοι έγκαιρα την μετέτρεψαν σε στρατιωτική οδό, η Βέροια
συνδεόταν με έναν παράπλευρο (πάροδο) δρόμο μέσω της Πέλλας, ο
οποίος πάλι μέσω της Πύδνας οδηγούσε προς τη Λάρισα. Για αυτό το
λόγο ο Κικέρων το έτος 55 π.Χ., κατά τη διάρκεια μιας ομιλίας προς τον
L. Calpurnius Piso, που ήταν κυβερνήτης της Μακεδονίας από το έτος
57 ως 55 π.Χ., την κατονομάζει την Βέροια ΄΄oppidum devium΄΄
( οχυρωμένη πόλη εκτός πορείας). Αυτή η περίπλοκη στεριανή
επικοινωνία με τη Θεσσαλονίκη ανταγωνιζόταν, όπως θα δούμε
παρακάτω, με μια εναλλακτική πρόσβαση , τη θαλάσσια επικοινωνία .
Ότι η πόλης είχε σπουδαία εμπορική σημασία κατά την Αυτοκρατορική
εποχή το αποδεικνύει και η ύπαρξη μιας εβραϊκής κοινότητας, η οποία
είχε ένα δικό της τόπο λατρείας, δηλαδή μια Συναγωγή.
Κατά το έτος 54 ή 55 μ.Χ. , ήρθε ο Απόστολος Παύλος, από τη
Θεσσαλονίκη στη Βέροια, και κατόρθωσε να προσηλυτίσει Εβραίους
αλλά και Έλληνες στο Χριστιανισμό Έτσι ιδρύθηκε στη Βέροια από πολύ
ενωρίς μία Επισκοπή.
1) Livius XL1V 45.
2) Livius XLV 29.
3) Ebenda 30.
4) V. 684 t
5) Plutarch . Poropeius 04. Mommsen, Römische Geschichte 111 114; G.
Veith, Geschichte der Feldzüge C. Julius Caesars 303.
6) Itinerarium Antonini 328, 4; Tabula l’eutingerinna; Geographus Raveanas
11*4, 16 = 874, 2. Vgl. Ftolcmneus III 12, 3(1; PliniuB n. h. IV 83, VI 216.
7) B9.
8) Apostelgeschichte 17, 10 ff. A. Harnack, Mission und Ausbreitung des
Christentums in den ersten drei Jahrhunderten 11 73. ll>7.
Το σύντομο κρυφό ταξίδι του Α. Παύλου απευθείας στη Βέροια και η
εδώ διαμονή του μόλις έγιναν γνωστά στη Θεσσαλονίκη, προκάλεσαν
τη λήψη αντιμέτρων από τους εκεί Ιουδαίους και για να αποφευχθούν οι
τυχόν αρνητικές συνέπειες κατά του Α . Παύλου, καθώς επίσης και το
γεγονός ότι προτίμησε να φυγαδευτεί δια της θαλάσσιας οδού, 
συνηγορούν στο ότι κάποιος μπορούσε να έλθει με πλοίο στη πόλη.
Σχετικά με αυτό εμφανίζει ενδιαφέρον το ότι μου έδειξαν εντός της
πόλεως ένα παλαιό κτίσμα το οποίο το ονόμαζαν Λιμεναρχείο και οι
Βεροιώτες διηγούνταν ότι οι πρόγονοί τους (οι παππούδες τους) περίπου ,
πριν έξι (6) γενεές, έβλεπαν μεγαλύτερα ιστιοφόρα να πλέουν
ανηφορικά στον Αλιάκμονα μέχρι την Καραφέρια.
(συνεχίζεται)
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του Γεράσιμου Καλλιγά