ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ MAKEDONISCHE FAHRTEN /ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΟΥ ADOLF HERMANN STRUCK (1898-1903)
Η εβραϊκή συνοικία της Βέροιας
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ολότελα αποκλεισμένη γραφική
συνοικία των Εβραίων, όπου τα στριμωγμένα πολυώροφα από ξύλο
χτισμένα σπίτια στην αριστερή όχθη του Γύφτικου ποταμού προκαλούν
ιδιαίτερη εντύπωση, λόγω του ότι είναι πολύ παραμελημένα και λόγω της
τολμηρής αρχιτεκτονικής τους.
Την εμπορική κίνηση των Γκραικών και των Βλάχων την συναντά
κάποιος στο παζάρι των σιτηρών στην είσοδο της πόλης. ( Μέχρι και την
εποχή μου ακόμα μπροστά από τα νεκροταφεία έβλεπε κανείς προ
πάντων τις Τρίτες μεγάλη εμπορική κίνηση, εντύπωση μας προκαλούσε η
αγοραπωλησία των αλόγων με τους τσαμπάσηδες που φορούσαν ειδική
στολή , παντελόνι ιππασίας και ανάλογες μπότες.
Θυμάμαι ακόμα παιδί όντας πως εξέταζαν τα δόντια των αλόγων και ανάλογα προσπαθούσαν
να μειώσουν ή να αυξήσουν την τιμή του ζώου. Στη μοντέρνα εποχή μας
αντίστοιχα είναι τα παζάρια που γίνονται με τα μεταχειρισμένα αμάξια ).
Οι Μωαμεθανοί συγκεντρώνονταν στη μέση της πόλης σε μία τριγωνική
πλατεία στολισμένη με μία όμορφη βρύση και με ψηλά πλατάνια.
Η Καραφέρια είναι η έδρα του Καϊμακάμη και υπόκειται στις Αρχές
του Βιλαετιού της Θεσσαλονίκης , όπου κυβερνάει ένας μωαμεθανός
Σεΐχης. Αποτελεί επίσης την έδρα ενός Ορθοδόξου Έλληνα
Μητροπολίτη και ενός Ιουδαίου Ραβίνου (Chacham/ Χαχάμη). Τα
σχολικά ιδρύματααπό πλευράς των Ελλήνων είναι ένα τριτάξιο
γυμνάσιο , μία εξατάξια σχολή θηλέων, ένα τετρατάξιο δημοτικό
σχολείο και ένα νηπιαγωγείο. Ο καθολικός αριθμός των διδασκάλων
είναι 20 και οι μαθητές περίπου 1000, η προπαγανδιστική ρουμανική
πλευρά είχε μόνο ένα τριτάξιο σχολείο με συνολικά 35 μαθητές. Οι
Τούρκοι είχαν τρία σχολεία με περίπου 250 μαθητές και οι Εβραίοι
διατηρούσαν μία δική τους σχολή με 40 μαθητές.
Τεράστιος σε μέγεθος είναι ο αριθμός των Εκκλησιών, παρά την
καταστρεπτική πυρκαγιά που ξέσπασε στην πόλη το 1862 (σωστό είναι
το 1864), και κατά την οποία 19 Εκκλησίες κάηκαν. Παρά ταύτα
υφίστανται σήμερα ακόμη 53 Εκκλησίες και παρεκκλήσια , από τις
οποίες 16 αποτελούν τους κυρίως λατρευτικούς Ναούς.
Στο σημείο αυτό θα αναφέρω τον ακριβή κατάλογο των ονομάτων όλων
των Εκκλησιών διότι πιστεύω ότι αυτά αργότερα θα παρουσιάζουν
μεγάλο ενδιαφέρον για την εκκλησιαστική ιστορία.
Ι. Συνοικία Κυριώτισσας : 1. Παναγία Κυριώτισσας, 2. Παναγούδα, 3.
Άγιος Βλάσιος, 4. Άι Ανδρέας, 5. Η Παναγία η Γοργοεπήκοος ( Το
όνομα Γοργοεπήκοος είναι βυζαντινή προσωνυμία της Θεοτόκου, και
σημαίνει «από ψηλά σπεύδουσα για ταχεία βοήθεια».
ΙΙ. Φανερωμένη: 6. Παναγία Φανερωμένη, 7. Παναγία Βαλτισινή, 8. Οι
Μικροί Άγ. Ανάργυροι.
ΙΙΙ. Μητρόπολης: 9. Μητροπολιτικός Ναός των Α. Αποστόλων Πέτρου
και Παύλου, 10. Παντοκράτορασ, 11. Αγία Άννα, 12.Χιστός
Αντιφωνίτης.
IV. Άγιος Δημήτριος: 13. Άι Δημήτρης, 14. Ο Άι. Θεόδωρος ,15. Η
Παναγία Παλαιοφορήτησα.
V. Μακαριώτισα : 16. Ο Άγιος Στέφανος, 17. Ο Άγιος Νικόλαος, 18.
H Eυαγγελίστρια , 19. Ο Άγιος Γεώργιος, 20. Η Αγία Παρασκευή, 21. Ο
Άγιος Κήρηκος και Ιουλίττα.
VI. Συνοικία του Aγίου Ιωάννου: 22. Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος.
23.Η Εκκλησία του Σωτήρος Χριστού. 24.Η Αγία Φωτίδα .25.Ο Άγιος
Νικόλαος της Γούρνας. 26. Ο Άγιος Νικόλαος Ξυλοτραβικτής.
VII. Προφήτη Ηλία: 27. Ο Άγιος Ηλίας, 28.Η Αγία Άννα. 29.Η
Παναγία Χρυσοπολίτισσα.
VIII. Α. Πατάπιος: 30 . Μέγας Σωτήρας, 31. Ο Άγιος Πατάπιος, 32. Ο
Άγιος Νικόλαος Ψαράς.
ΙΧ. Α. Αναργύρων : 33 Οι Μεγάλοι Α. Ανάργυροι, 34.Ο Άγιος
Βασίλειος, 35. Η Παναγία Κυριώτισσα, 36. Παναγία Περίβλεπτος , 37. Η
Αγία Άννα, 38. Η Αγία Βαρβάρα.
Χ. Α. Αντώνιος: 39. Ο Άγιος Αντώνιος . 40. Ο Άγιος Βασίλης. 41. Ο
Μέγας Θεολόγος.
XI. O A. Γεώργιος : 42. Ο Άγιος Γεώργιος, 43. Ο Άγιος Νικόλαος 44.
Ο Άγιος Σπυρίδων, 45. Ο Άγιος Ανδρέας.
XII. Παναγία Δεξιά: 46 Παναγία Δεξιά, 47. Ο Άγιος Νικόλαος, 48. Η
Αγία Παρασκευή , 49. Ο Άγιος Γεώργιος Ταξίαρχος, 50.Ο Άγιος
Νικόλαος.
51. Παναγία Χαβιαρά, 52. Ο Άγιος Προκόπιος, 53. Έξω Παναγιά.
Στην καταστρεπτική πυρκαγιά του 1862 (1864) κάηκαν οι παρακάτω
εκκλησίες : 54. Άγιος Νικόλαος, 55 και 56. δύο Εκκλησίες του Α.
Σωτήρα, 57. Ο Άγιος Κωνσταντίνος, 58.Ο Άγιος Δημήτριος, 59. η
Παναγία Χρυσοβενέτισσα, 60. Ο Άγιος Σπυρίδων, 61. Η Παναγία Δεξιά
η επάνω, 62.Η Παναγία Φανερωμένη, 63.Ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος
64.Ο Άγιος Γεώργιος, 65.Η Παναγία Πανύμνητος , 66.Η Αγία Τριάς,
67. Ο Άγιος Νικόλαος ο Ακαταμάχητος, 68.Η Αγία Ιερουσαλήμ, 69. Ο
Άγιος Πρόδρομος 70. Η Αγία Καλλίπετρα, 71. Ο Άγιος Ταξίαρχος και
72. Ο Άγιος Μούκιος.
Εκτός αυτών κάηκαν τρία από τα 14 τζαμιά της πόλης από τα οποία
τα 3 ήταν πρώην Χριστιανικές Εκκλησίες και τα μετέτρεψαν οι άπιστοι
Τούρκοι σε μουσουλμανικά τεμένη , το Babä Teke” Dschamissi και το
Kasaktschi Dschamissi που ήταν αφιερωμένα στην Αγία Παρασκευή και
το Unkiär Dschamissi , που ήταν ο πρώην Μητροπολιτικός Ναός
αφιερωμένος στους Άγιους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο.
Σ’ αυτήν την
Εκκλησία υπάρχει ακόμα ο παλαιός άμβωνας. Οι εικονογραφικές
παραστάσεις στα τοιχώματα εξαφανίσθηκαν, αφού σκεπάστηκαν από ένα
στρώμα ασβέστη . Τελικά υπάρχουν ακόμα 6 Μοναστήρια: της Ντοβρά,
του Προφήτη Ηλία, της Αγίας Καλλίπετρας, των Αγίων Πάντων , του
Αγίου Προδρόμου και Mörtschali. Το Μοναστήρι του Αγίου Προδρόμου
υπόκειται απ’ ευθείας στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, τα
υπόλοιπα Μοναστήρια βρίσκονται υπό τον έλεγχο της Εκκλησιαστικής
Κοινότητας της Βέροιας.
Οι 52 Εκκλησίες ανήκουν στους Έλληνες , η
Έξω Παναγία δόθηκε πριν λίγο καιρό στους ρουμανίζοντες.
Το χρονικό διάστημα του κτισίματος των περισσοτέρων Εκκλησιών
μας είναι άγνωστο. Υπάρχουν πολύ θρύλοι που συνδέονται με την
Εκκλησία του Αγ. Αντωνίου. Γνήσιος Βεροιώτης ο Άγιος πήγε και
έζησε σε μία απόμακρη σπηλιά του Όρους Βερμίου, που πάντοτε
ασκούσε ιδιαίτερη έλξη στους Ερημίτες. Αρχικά κανένας δεν
αντιλήφθηκε το θάνατό του, όμως ένα θαυματουργό γεγονός οδήγησε
κάποιους περιπλανώμενους κυνηγούς στο νεκρό σωρό του. Επειδή
προέκυψε φιλονικία σχετικά με τον τόπο της ταφής του, συμφώνησαν
την απόφαση αυτή να την πάρουν και τα δύο βόδια που θα έσυραν το
κάρο με το πολύτιμο φορτίο, δηλαδή τη σωρό του Αγίου Αντωνίου. Το
ακυβέρνητο κάρο σταμάτησε στην Καραφέρια .Και στο σημείο αυτό
ακριβώς έγινε η ταφή του Αγίου. Πάνω από τον τάφο του κτίστηκε μία
μεγάλη Εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Αντώνιο Ο Άγιος Αντώνιος
έγινε ο πολιούχος της πόλης και ακόμα και οι Μουσουλμάνοι του
έδειχναν μεγάλο σεβασμό και τιμούσαν τη μνήμη του. Από όλα τα
περίχωρα συρρέουν ψυχοπαθείς ασθενείς προσκυνώντας τα Άγια
Λείψανά του, για να βρούνε γιατρειά. Δίπλα από την Εκκλησία υπάρχει
και ένα ίδρυμα για ψυχοπαθείς ασθενείς.
Όπως ο Άγιος Δημήτριος στη
Θεσσαλονίκη, έτσι και στην Καραφέρια κατά την ημέρα που
γιορτάζεται η μνήμη του στις 17 Ιανουαρίου γίνεται ένα πολύ μεγάλο
πανηγύρι προς τιμή του Πολιούχου.
Η παράδοση αναφέρει το σημαντικό ρόλο που έπαιξε η Εκκλησία
των Αγίων Πέτρου και Παύλου, που μετατράπηκε σε τζαμί, στο Unkiar
Dschamissi, κατά την άλωση της πόλης από τους Τούρκους .
Ένας μεγάλος αριθμός Χριστιανών μαζί με το Μητροπολίτη βρήκαν
καταφύγιο σ’ αυτήν την Εκκλησία , γρήγορα όμως διαφάνηκε ότι θα
ακολουθήσει μεγάλη σφαγή μετά που οι Τούρκοι κατόρθωσαν να
παραβιάσουν τις πόρτες της Εκκλησίας . Όμως την τελευταία στιγμή
κατόρθωσε ο Μητροπολίτης να στρέψει τη μεγάλη οργή των Τούρκων
επάνω του και να σώσει τους πιστούς που είχαν εγκλεισθεί μαζί του.
Τότε και η Παναγία άπλωσε προστατευτικά τα χέρια της πάνω από τη
θεοσεβούμενη πόλη, σβήνοντας τους φλεγόμενους πυρσούς που είχαν
εκσφενδονίσει οι Τούρκοι σε πάρα πολλά σπίτια για να την κάψουν
ολοσχερώς. Ακόμη και ο Άγιος Αντώνιος ενήργησε προστατευτικά .
Μπροστά από την Εκκλησία σταμάτησαν οι μαινόμενοι Τούρκοι, λες και
μία αόρατη δύναμη τους έκανε να χάσουν πλήρως τις αισθήσεις τους .
Το μέρος που οι Τούρκοι κατόρθωσαν να εισβάλουν στη Βέροια
ονομάστηκε από τους κατακτητές Jolä Geldi. Η προδοσία της
Καραφέριας αποδίδεται σε κάποιον Χατζηκατβία (Hadschi Dekatios). Το
νεκρό σώμα του που δεν έλιωσε ακόμα πρέπει να βρίσκεται θαμμένο
βαθειά στα υπόγεια της Εκκλησία του Σωτήρος Χριστού.
Στην Καραφέρια εκτός της γιορτής του Πολιούχου που ήδη
περιγράψαμε γίνεται και μια άλλη εμποροπανήγυρις από 1 ως 3
Αυγούστιυ. Πασίγνωστες είναι οι πετσέτες που παράγονται εδώ για τα
χέρια και για το λουτρό, τα πεστεμάλια και μακραμά .( Peschtemäl und
Makramä ), τα οπoία κατεξοχήν χρησιμοποιούσαν οι Μωαμεθανοί στα
σπίτια τους (Το μακραμέ (macramé) είναι μια μορφή
κλωστοϋφαντουργίας, στην οποία δεν υφαίνουμε ή πλέκουμε, αλλά
χρησιμοποιούμε κόμπους για να δημιουργήσουμε ένα σταθερό κομμάτι
υφάσματος. με διάφορα σχέδια ). Όμως η παραγωγή αυτών των
προϊόντων υποχώρησε αισθητά κατά τον τελευταίο καιρό, λόγω της
μαζικής εισαγωγής παρομοίων προϊόντων από την Ευρώπη. Όμως
ολοένα και περισσότερο αυξάνεται η παραγωγή από μάλλινα
σκεπάσματα (Βελέντζες ) και μάλλινες κάλτσες (σκουφούνια).
Το τελευταίο καιρό έχουν κατασκευαστεί δύο μηχανοκίνητα
υφαντουργεία . Στα ψηλότερα μέρη, συναντά κανείς τα σπουδαία
μπατάνια των οποίων η ενέργεια που κινεί τα τεράστια ξύλινα σφυριά
εμπρός και πίσω, προέχεται από τούς μεγάλους ξύλινους τροχούς που
είναι εξοπλισμένοι με φτερωτές και περιστρέφονται με τη δύναμη του
νερού. Κάπου εκεί πλησίον υπάρχουν μερικά βαφεία και βυρσοδεψεία.
Δεν είναι άνευ σημασίας τα υπάρχοντα σχοινοποιεία . Το ενδιαφέρον
στην καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα εμφανίστηκε πρόσφατα. Αξίζει
να αναφέρουμε τους νεροκίνητους 4 αλευρόμυλους και τους 2
σουσαμόμυλους .Η γεωργική παραγωγή αποτελείται από σιτηρά,
λαχανικά , φρούτα και καπνό πολύ καλής ποιότητας, ρύζι, βαμβάκι και
όπιο. Η κτηνοτροφία έρχεται σε δεύτερη μοίρα , τον τελευταίο χρόνο
υπήρχε όμως εξαγωγή χοίρων.
Η πόλης με το σημερινό όνομα Βέροια στα ελληνικά, Ber στα
σλάβικα , Καραφέρια στα τούρκικα κατοικείται από πολύ παλαιά και το
παλαιό της όνομα Βέροια ή Βέρροια είναι Θρακικής προέλευσης. Όπως
και η πόλη, έτσι και η οροσειρά του Βερμίου, όπου στις πλαγιές του
κείτεται η Βέροια, διατήρησε το αρχαίο του όνομα Βέρμιον .
Τόσο για
την πόλη όσο και για το βουνό υπάρχουν άφθονοι θρύλοι. Στους
πρόποδες του βρίσκονταν οι κήποι του Μίδα , εκεί εύρισκε κανείς τα
άγρια τριαντάφυλλα με τα εξήντα φύλλα που με την ευωδία τους
ξεπερνούσαν όλα τα άλλα τριαντάφυλλα, Σ’ αυτούς τους κήπους έγινε η
σύλληψη του Σειληνού. Η καλλιέργεια των ρόδων στο Βέρμιο έχει
σχεδόν ολοκληρωτικά σταματήσει, αλλά σύμφωνα με μία παλαιά
παροιμία οι Τούρκοι τρία πράγματα αγαπούν περισσότερο : τα
δαμάσκηνα από την Σερβία, το μέλι του Υμηττού και τα τριαντάφυλλα
της Καραφέριας.
Vgl. Beanjour, Tablcau du commerce de la Grece I 67; Cousinery, Yoyage
dans la Macedoine I »V.»: Leake,.Travels in Northern Greece III 291.
s) Kara μαύρο schwarz, dunkel. Η Πόλης της Βέροιας πήρε το όνομα αυτό λόγω των πολλών δένδρων
που την περικλείουν Die Stadt wurde wegen der dichten Baumnmhuellung
so genannt.
*) Vgl. W. Tomaschek. Die alten Thraker II ‘2 5« f.
<) Strabo VII frg. 25 f., Ptolemaeos.
Herodot Viii 138, Strabo XIV 28
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του Γεράσιμου Καλλιγά